عوارض جانبی شیمی‌درمانی (۲)
عفونت
عفونت از جمله عوارض شیمی‌درمانی است. برخی از انواع شیمی‌درمانی ساخت گلبول سفید توسط مغز استخوان را دچار اختلال می‌کند. گلبول سفید سلول‌هایی هستند که با عفونت‌ها مبارزه می‌کنند. از آنجایی‌که شیمی‌درمانی تعداد گلبول‌های سفید را کاهش میدهد؛ دوری از عوامل عفونت‌زا بسیار مهم است.
گلبول‌های سفید انواع بسیار مختلفی دارند. یکی از آنها نوتروفیل نامیده می‌شود. به کمبود نوتروفیل، نوتروپنی می گویند. پزشک یا پرستار برای بررسی تعداد نوتروفیل ها آزمایش خون می‌گیرند.
اگر بیمار دچار نوتروپنی باشد، باید هرگونه علائم عفونت را جدی بگیرد. حداقل یکبار در روز باید دمای بدن چک شود. یا پزشک به بیمار اطلاع میدهد چندبار و چگونه دمای بدنش را اندازه بگیرد. در صورت بروز تب باید به پزشک اطلاع داده شود.
نازایی
نازایی نیز یکی دیگر از عوارض جانبی شیمی‌درمانی است. بعضی از انواع شیمی‌درمانی می‌توانند باعث نازایی شوند. برای خانم‌ها این به آن معنی است که نمی‌توانند حامله شوند. برای آقایان به این معناست که نمی‌توانند پدر شوند.
شیمی‌درمانی در خانم‌ها می‌تواند به تخمدان‌ها آسیب برساند و باعث شود تعداد تخمک‌های سالم در تخمدان‌ها کاهش پیدا کند. همچنین میزان هورمونی که به وسیله آنها ترشح می‌شود، کاهش می‌یابد. کاهش هورمون سبب یائسگی زودرس می‌شود. یائسگی زودرس و کاهش تخمک‌های سالم منجر به نازایی می‌شود.
شیمی‌درمانی در آقایان ممکن است به اسپرم‌ها آسیب برساند. چرا که اسپرم‌ها سلول‌هایی هستند که سریع رشد و تقسیم می‌شوند. ناباروری در آقایان می‌تواند به‌وسیله کاهش تعداد اسپرم‌ها و کم شدن توانایی آنها در حرکت، ایجاد شود.
اینکه شخصی دچار ناباروری شود یا نه، به نوع شیمی‌درمانی، سن و دیگر شرایط سلامتی بستگی دارد. نازایی ممکن است تا پایان عمر باقی بماند.
تغییرات دهان و گلو
از جمله عوارض شیمی‌درمانی تغییراتت دهان و گلو است. بعضی از انواع شیمی‌درمانی به سلول‌هایی که سریع رشد می‌کنند مانند سلول‌های دهان، گلو و لب آسیب می‌رسانند. آسیبِ این سلول‌ها می‌تواند روی دندان، لثه، سطح دهان، و غدد ترشح‌کننده بزاق تأثیر منفی بگذارند. بیشترین مشکلات ایجاد شده چند روز پس از اتمام شیمی‌درمانی از بین می‌روند.
مشکلات دهان و گلو ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- خشکی دهان
- تغییر در حس چشایی و بویایی
- عفونت لثه دندان و یا زبان
- افزایش حساسیت به غذاهای گرم یا سرد
- زخم دهان
- مشکل در غذا خوردن به خاطر زخم‌ها
تهوع و استفراغ
استفراغ و حالت تهوع از جمله عوارض شیمی‌درمانی است. استفراغ به خروج محتویات معده از دهان می‌گویند. به حالتی که قبل از استفراغ ایجاد می‌شود تهوع گفته می شود.
بیمار ممکن است چند ساعت تا چند روز بعد از شیمی‌درمانی دچار استفراغ و تهوع شود. این علائم چند روز پس از آخرین دوره شیمی‌درمانی متوقف می‌شوند. داروهای جدید می‌تواند مانع بروز استفراغ و تهوع شوند. به این داروها ضد تهوع می گویند. که معمولاً باید یک ساعت قبل از هر دوره شیمی‌درمانی و تا چند روز بعد آنها را مصرف کرد. مدت‌زمانی که باید از داروهای ضد تهوع پس از شیمی‌درمانی استفاده کرد، بستگی به نوع شیمی‌درمانی و واکنش بدن به داروها دارد. اگر یک دارو کارآمد نباشد، پزشک ممکن است داروی دیگری را تجویز کند یا ممکن است بیش از یک دارو به بیمار داده شود.
تغییرات در سیستم عصبی
از دیگر عوارض شیمی‌درمانی آسیب به سیستم عصبی است. بسیاری از این مشکلات تا یک سال پس از اتمام شیمی‌درمانی بهبود پیدا می‌کند. اما بعضی از آنها تا پایان عمر باقی می‌ماند.
علائم می‌تواند شامل:
- احساس خارش، سوزش، ضعف و بی‌حسی دست‌ها و پاها
- احساس سرما بیش از حالت طبیعی
- احساس درد موقع پیاده‌روی
- ضعف، خستگی و گرفتگی ماهیچه‌ها
- از دست دادن تعادل
- مشکل در بلند کردن اجسام یا بستن دکمه‌های لباس
- رعشه و لرزش
- پریشانی و مشکلات حافظه
- سرگیجه
- افسردگی
درد
از جمله عوارض شیمی‌درمانی درد است. بعضی از انواع شیمی‌درمانی می‌تواند سبب عوارض جانبیِ دردناکی مانند سوزش و تیر کشیدن دست‌وپا شود. سردرد، دل‌درد، درد عضلانی و زخم‌های دهان نمونه‌های دیگری از این عوارض هستند.
درد می‌تواند به خاطر سرطان و یا به خاطر شیمی‌درمانی به وجود آمده باشد. پزشکان برای مقابله با درد روش‌های متنوعی در اختیاردارند.
تغییرات جنسی
یکی دیگر از عوارض شیمی‌درمانی تغییرات جنسی است. این تغییرات در خانم‌ها و آقایان متفاوت است. شیمی‌درمانی در خانم‌ها، می‌تواند به تخمدان آسیب بزند و همین امر باعث تغییر میزان سطح هورمون‌ها شود. تغییرات هورمونی مشکلاتی همچون خشکی واژن و یائسگی زودرس را در پی‌دارند.
در آقایان، شیمی‌درمانی می‌تواند میزان سطح هورمون‌ها را تغییر دهد و خون‌رسانی به آلت را کاهش دهد. یا به عصب‌هایی که آلت را کنترل می‌کنند، آسیب برساند. همه این موارد می‌تواند منتهی به ناتوانی جنسی شود.
اینکه بیمار دچار تغییرات جنسی گردد بستگی به این دارد که آیا قبلاً این مشکلات وجود داشتند یا خیر. همچنین نوع شیمی‌درمانی، سن و دیگر بیماری‌ها از عوامل مؤثر هستند. بعضی از مشکلات مانند کم شدن علاقه به رابطه جنسی پس از پایان شیمی‌درمانی بهبود پیدا می‌کند.
برخی از مشکلات در خانم‌ها شامل:
- علائم یائسگی برای خانم‌هایی که هنوز یائسه نشده‌اند. مانند: احساس گرمای ناگهانی، خشکی واژن، کج‌خلقی، عادات ماهیانه نامنظم و یا قطع شدن آن
- عفونت‌های مثانه یا واژن
- ترشحات واژنی و خارش
- خسته بودن برای رابطه جنسی و یا بی‌علاقگی به آن
- احساس نگرانی اضطراب یا
- افسردگی از داشتن رابطه جنسی
مشکلات در آقایان شامل:
- ناتوانی در رسیدن به نقطه اوج
- ناتوانی در نعوظ
- خسته بودن برای رابطه جنسی و یا بی علاقگی به آن
- احساس نگرانی اضطراب یا افسردگی از داشتن رابطه جنسی
