رژیم غذایی در معلولین جسمی و معلولین ذهنی

به مناسبت روز جهانی معلولان وبلاگ کرفس به بررسی رژیم غذایی مناسب برای معلولین جسمی و معلولین ذهنی می‌پردازد.

به طور کلی معلولیت‌ها دو نوع هستند: ۱) معلولیت جسمی ۲) معلولیت ذهنی

رژیم غذایی معلولین جسمی

فردی دارای معلولیت جسمی است که توانایی مراقبت یا انجام کارهای ضروری زندگی خود را به علت نقص عضو نداشته باشد و زندگی اجتماعی او دچار نقصان شده باشد. معلولیت‌های فیزیکی از طیف وسیع و متنوعی برخوردارند که شامل موارد زیر است:

۱) فلج نیمه بدن

 ۲) فلج قسمت انتهایی بدن

 ۳) فلج کل بدن 

۴) بیماری ام‌.اس

 ۵) التهاب مفاصل یا آرتریت روماتویید 

۶) بیماری پارکینسون 

۷) نابینایان

ناتوانی‌های فیزیکی مشکلاتی را در امر تغذیه افراد به وجود می‌آورد، از جمله اینکه: 

۱) ممکن است این افراد به دلیل ناراحتی‌های روحی برای غذاخوردن تلاش کافی انجام ندهند. یا به دلیل مشکلات حرکتی برای تهیه مواد غذایی و مهیا کردن آن دچار مشکلات بسیاری شوند. 

۲) ممکن است این افراد در مراکز خاصی نگهداری شوند و نارضایتی از غذای ارایه شده و ارتباط نامطلوب با مددکار اجتماعی و محیط سرو غذا به افسردگی و متعاقب آن بی‌اشتهایی آنان منجر شود که در نهایت به کاهش دریافت مواد غذایی و سرانجام سوءتغذیه منجر شود.

مشکلات تغذیه‌ای معلولان جسمی:

۱) سوءتغذیه: 

درجه و شدت سوءتغذیه باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد و مکمل‌های پرانرژی و مولتی‌ ویتامین و مینرال برای درمان این‌گونه افراد درنظر گرفته شود.

۲) از دست دادن آب بدن: 

یک مشکل عمده معلولان از دست دادن آب بدن است که در اثر مایعات کافی دریافت نکردن یا بی‌میلی به نوشیدن یا نداشتن حس مطمئن در این اشخاص روی می‌دهد. علاوه بر آن، ممکن است این اشخاص به تنهایی قادر به نوشیدن نباشند که باید به طور عمده به آنها آب داد. زیرا دریافت مایعات به میزان کافی از عفونت‌های ادراری و سنگ‌های کلیوی جلوگیری می‌کند.

۳) بی‌اشتهایی: 

بی‌اشتهایی می‌تواند در اثر افسردگی و جذاب‌ نبودن غذا و یا به علت وجود زخم بستر که ناشی از نداشتن تحرک کافی است و ناتوانی ورزشی ایجاد شود. علاوه بر آن، یبوست که مشکل شایعی در میان معلولان فیزیکی است نیز می‌تواند به بی‌اشتهایی منجر شود.

۴) کمبود ویتامین‌ها: 

در این بیماران استفاده همیشگی از غذاهای نرم و پرهیز از مصرف میوه‌ها و سبزی‌های تازه به کمبود ویتامین‌ها، به ویژه ویتامین C منجر می‌شود.

۵) چاقی: 

در میان معلولان کنترل وزن بخش مهمی از مراقبت‌های تغذیه‌ای را به خود اختصاص می‌دهد. زیرا ممکن است این افراد از یک سو به دلیل پرخوری و از سوی دیگر، به دلیل نداشتن تحرک کافی دچار چاقی ‌شوند. از این رو رژیم غذایی باید با دقت تنظیم شود تا مواد مغذی مورد نیاز این افراد بدون دریافت کالری اضافی هر روز مورد مصرف آنان قرار گیرد.

۶) یبوست: 

اغلب اشخاص مبتلا به معلولیت فیزیکی به دلیل کاهش قدرت تحرک و کاهش توانایی عضلات دچار کاهش حرکات روده‌ای و متعاقب آن اختلال در دفع و یبوست می‌شوند.

۷) مصرف مقادیر بالایی از داروهای ملین: 

این افراد اغلب به دلیل ابتلا به یبوست از مقادیر زیادی داروهای ملین استفاده می‌کنند که به اختلال در جذب مواد غذایی و در طولانی‌ مدت به کمبود تغذیه‌ای منجر می‌شود. از طرف دیگر، به علت وابستگی به این داروها، حرکات طبیعی روده کاهش پیدا کرده و یبوست دایمی پیدا می‌کنند و تنها با مصرف این داروها می‌توانند دفع مناسبی داشته باشند.

برای پیشگیری از یبوست رعایت نکات زیر ضروری است:

۱) دریافت فراوان مایعات به میزان دو تا سه لیتر در روز

۲) منظم‌ کردن زمان دفع مدفوع: که در این حالت می‌توان برای تحریک عمل دفع از آب ولرم و ماساژ شکم استفاده کرد.

۳) استفاده از مقادیر کافی فیبر غذایی در برنامه رژیم روزانه

۴) استفاده از میوه‌های هسته‌داری مثل هلو، گیلاس و زردآلو و مصرف آب‌ آلو در صبح ناشتا در درمان یبوست موثرند.

در کنار تمامی مشکلات ذکر شده می‌توان با بهبود وضعیت تغذیه‌ای و کیفیت غذا این مشکلات و آسیب‌های ثانویه را به حداقل رساند. به طور مثال، در مراکز خاص نگهداری این افراد به کیفیت و ظاهر غذا توجه ویژه‌‌ای شود. علاوه بر آن، محل صرف غذا باید دل‌پذیر باشد تا سبب افزایش اشتها شود و غذاها به صورت گرم و با تزیینات ارایه شود تا میل به خوردن را افزایش دهد و در کنار آن طراحی‌های ویژه‌ای روی وسایل غذاخوری معلولان صورت گیرد. برای مثال، از لیوان‌های نی‌دار استفاده شود تا بیمار به تحرک وادار شود و حس استقلال و اعتماد به نفس پیدا کرده و بتواند تا حدی بدون کمک دیگران غذایش را مصرف کند.

رژیم غذایی معلولین ذهنی

معلولین ذهنی به علت مشکلات مختلفی که در غذاخوردن دارند و همچنین به دلیل داروهای مورد استفاده در آنها یا وجود اختلالات متابولیک، در معرض کمبودهای تغذیه‌ای قرار دارند.

مشکلات تغذیه‌ای در این افراد:

مشکل در جویدن، بلعیدن، مکیدن و کنترل زبان دارند، دچار فساد دندانی هستند، به علت بی اشتهایی ، تمایل به مصرف غذا ندارند، عموماً مشکلات مختلفی در زمینه کنترل وزن دارند و از اضافه وزن رنج می‌برند.

محاسبه کالری مورد نیاز معلولین ذهنی

برآورد وضعیت تغذیه در معلولین ذهنی، کار دشواری است و تاکنون برنامه مشخصی برای این افراد در دسترس نبوده است. تنها در رابطه با افراد مبتلا به سندرم داون (نقص ژنتیکی مربوط به کروموزوم شماره ۴۷ که درجات مختلف عقب ماندگی ذهنی را بروز می‌دهد و تغییرات چهره از علائم مشخص این بیماری است که در تصویر بالا دیده می‌شود) برآورد وضعیت تغذیه از طریق اندازه‌گیری قد امکان‌پذیر است؛ چنان که نیاز انرژی آنها در سنین ۵ تا ۱۱ سال به ازای هر یک سانتی متر قد در دختران، برابر ۳/۱۴ کیلوکالری و در پسران، برابر ۱/۱۶ کیلوکالری است.

مشکلات خاص در رژیم غذایی معلولین ذهنی

در این میان، مشکلات خاصی نیز در زمینه تغذیه این افراد وجود دارد که عبارتند از:

۱) مشکلات غذا خوردن: در اثر اختلال در اعمال عصبی- عضلانی این افراد مثل عدم توانایی در جویدن، مکیدن و بلعیدن یا انسداد در ناحیه خاص یا در اثر عوامل فیزیولوژیک، مشکلاتی در تغذیه این افراد ایجاد می‌شود که برای تحریک ترشح بزاق و بلع آسان، استفاده از غذاهای نرم و شیرین در این افراد توصیه می‌شود.

۲) مشکل دندانی: فساد دندان در این افراد از مشکلات جدی به شمار می‌آید که مراجعه منظم به دندانپزشک و رعایت نکات بهداشتی دهان و دندان بسیار لازم به نظر می‌رسد که اگر این مشکلات دندانی در زمان مناسب درمان نشود، سبب محدود شدن تکامل کودک می‌شود.

۳) مشکلات رشد و اختلالات وزن: اختلال در رشد، کاهش وزن یا چاقی، مشکل معمول در بین عقب ماندگان ذهنی است و عوامل تغذیه‌ای که روی رشد و وزن این افراد تأثیر می‌گذارند، عبارتند از: عدم کفایت تغذیه‌ای به دلیل مشکلات غذا خوردن، وجود بیماری‌های مزمن مثل بیماری‌های قلبی مادرزادی که سبب افزایش نیاز تغذیه‌ای می‌شود و وجود بیماری‌های متابولیکی مثل فنیل کتونوری، بیماری سلیاک و گالاکتوزمی.

۴) مشکل تداخل غذا و دارو: درمان طولانی مدت دارویی جهت کنترل تشنج یا مشکلات رفتاری و بهبود عفونت در این افراد لازم است و مصرف زیاد دارو روی وضعیت تغذیه آنها تاثیر سوء دارد.