در مقالات قبلی از اصول تغذیه سالم در سالمندان به بررسی مواد معدنی، آب، چربی، پروتئین و کربوهیدرات مورد نیاز در رژیم غذایی سالمندان و چگونگی تامین آن‌ها پرداختیم؛ در این مقاله به بررسی تاثیر ویتامین‌ها و نحوه صحیح تامین آن‌ها در رژیم غذایی سالمندان می‌پردازیم.

ویتامین «آ»

کمبود ویتامین «آ» در افراد بالای ۵۱ سال نادر است ولی ممکن است بدلیل مصرف زیاد این ویتامین، افراد سالمند دچار نوع مزمن بیماری هایپر ویتامینوز «آ» شوند. مصرف بیش از حد مکمل این ویتامین همراه با افزایش سطح رتینیل استر خون بوده و می‌تواند موجب مسمومیت یا صدمه به کبد شود.

نکته

در یک مطالعه، افراد سالمندی که مصرف کننده بالاترین سطح ویتامین «آ» بوده‌اند، ۴۳ درصد خطر کمتری برای ابتلا به آسیب‌های چشمی داشته‌اند، در این مطالعه گروه مقایسه سالمندانی بوده‌اند که کمترین مصرف ویتامین «آ» را داشته‌اند. همچنین اثر حفاظتی ویتامین «ای» در ایمنی سلولی سالمندان مشخص شده است.

ویتامین «دی»

نیازبه ویتامین «دی» در بدن انسان وابسته به فاکتورهایی همچون میزان کلسیم و فسفر خون، نوع رژیم غذایی فرد، جنسیت، میزان قرارگرفتن درمعرض اشعه آفتاب و میزان رنگدانه‌های پوست فرد است. افراد مسن به‌طور معمول مستعد کمبود ویتامین «دی» به دلیل مصرف ناکافی آن در رژیم غذایی روزانه هستند. هر چند تاثیر سن در فرآیند جذب از طریق گوارش ویتامین «دی» مشخص نشده است اما، کاهش ویتامین «دی» در افراد بالای ۵۱ سال ممکن است به دلیل کاهش تماس مستقیم با آفتاب یا کاهش تولید پوستی ویتامین «دی» باشد. نتایج برخی از تحقیقات نشان دهنده آن است که کاهش ضخامت پوست تا حدی به کاهش دریافت این ویتامین در سالمندان تاثیر دارد.

همچنین تغییرات فصلی به علت تغییر شدت تابش آفتاب و در نتیجه تغییر تولید پوستی ویتامین «دی» و BMI فرد (تغییرات فصلی در افراد لاغر بیشتر از افراد دارای اضافه وزن است.) در میزان تولید این ویتامین در بدن تاثیر دارد.

در سال ۱۹۹۸ مقدار کافی ویتامین «دی» برای افراد دارای سن بیشتر از ۵۱ سال ۱۵ میکروگرم اعلام شده است.

شواهد مبنی بر آن است که در افراد سالمند، تولید ویتامین «دی» از تولید کننده‌های آن در کلیه و کبد دچار اختلال می‌شود. کمبود ویتامین «دی» و کلسیم با بیماری‌های پوکی و نرمی‌استخوان همراه است. سوتغذیه ویتامین «دی» در بین سالمندانی که به مدت طولانی در مراکز نگهداری مراقبت شده اند شایع است. شکستگی استخوان‌ها با مصرف این ویتامین در سالمندان رابطه معکوس دارد. ویتامین «دی» همچنین در بهبود ضایعات پوستی به‌خصوص پسوریازیس، برخی بیماری‌های سرطانی و بیماری کراتوز آستنیک موثر است. مصرف ویتامین «دی» و کلسیم در افراد سالمند باعث بهبود تراکم استخوان و پیشگیری از شکستگی استخوان در سالمندان سالم می‌گردد.

ویتامین «سی»

پس از سن ۵۱ سالگی سطح ویتامین «سی» خون نسبت به افراد جوان‌تر کاهش می‌یابد. استرس، مصرف دخانیات و برخی از داروها می‌توانند در نحوه و میزان جذب موثر بوده و نیاز به ویتامین «سی» در بدن را افزایش دهند؛ پس در این افراد بهتر است رژیم غذایی حاوی مقادیر بالای این ویتامین مصرف شود. تشویق به مصرف غذاهای حاوی ویتامین «سی» می‌تواند به کمبود این ویتامین در افراد سالمند کمک کند. ۶۰ میلی‌گرم RDA برای مردان و زنان بالای ۵۱ سال غیر سیگاری و ۱۰۰ میلی‌گرم برای افراد سیگاری توصیه شده است.

نکته

ویتامین‌های آنتی‌اکسیدان مثل ویتامین «ای»، ویتامین «آ» و ویتامین C باعث تقویت سلامت سالمندان می‌گردند. نقش این مواد در کاهش خطر بروز کوری ناشی از ضایعات دژنراتیوماکولا در سالمندان آمریکا مطالعه شده و نتایج امیدوار کننده‌ای داشته است. ویتامین «سی» به مقدار ۱۵۰ تا ۲۵۰ میلی‌گرم در روز می‌تواند به تنهایی از منابع رژیم غذایی جذب شده و از بسیاری از بیماری‌ها جلوگیری کند.

انواع ویتامین «ب»

بسیاری از مطالعات جذب ناکافی ویتامین «ب۶» را در سالمندان نشان داده‌اند. نیاز به این ویتامین در بسیاری از سالمندان بدلیل بیماری گاستریت آتروفیک که مزاحم جذب ویتامین «ب۶» است افزایش می‌یابد. الکلیسم و مشکلات کبدی هم خطر کمبود این ویتامین را افزایش می‌دهند. مصرف مقدار ۱.۷ میلی‌گرم RDA روزانه برای مردان و ۱.۵ میلی‌گرم برای زنان در سنین بالای ۵۱ سال را توصیه کرده است.

نیاز به فولات تحت تأثیر تغییرات وابسته به سالمندی نیست اما، الکیسم با خطر کمبود فولات، همراه است. کمبود شدید فولیک اسید باعث کم خونی و بالا رفتن سطح هموسیستئین که جز عوامل خطر بیماری‌های قلبی است می‌شود. فولات در بسیاری از غذاها وجود ندارد؛ مگر اینکه غذا با فولات غنی شده باشد (مثل برخی غلات و آردها). همچنین برخی خوراکی‌ها مملو از فولات هستند (مثل جگر، لوبیای خشک شده، کلم بروکلی، میوه آوکادوو، اسفناج و مارچوبه) و باید مصرف آن‌ها توسط افراد بالای ۵۱ سال افزایش یابد. 

علت رایج کمبود «ب۱۲» بیماری گاستریت آتروفیک و افزایش رشد باکتری‌ها است؛ که با کاهش جذب این ویتامین همراه بوده و می‌تواند منجر به بیماری کم‌خونی بدخیم شود. افرادی که این شرایط را دارند، نیازمند مصرف مقادیر بیشتری «ب۱۲» به شکل خوارکی یا تزریقی برای جبران کمبود ویتامین دارند. سطح پایین این ویتامین در خون می‌تواند همراه اختلالات شناختی باشد.

نکته

برخی تحقیقات جدید نشان می‌دهد که افزایش سطح سرمی ویتامین‌های «ب۶» ، «ب۱۲» و فولات اثر حفاظتی در برابر افزایش هموسیستئین (عامل خطر بیماری‌های قلبی و عروقی) و بروز برخی بیماری‌های عصبی و افسردگی دارد.

اگر چه سوتغذیه در سالمندان سالم شایع نیست ولی یک سطح نگه دارنده از مولتی‌ویتامین و مکمل‌های مواد معدنی می‌تواند سیستم ایمنی آن‌ها را تقویت کند. همچنین مصرف این مواد ممکن است آسیب‌های پنهان تغذیه‌ای را که عامل مشکلات برخی از سالمندان است، بهبود بخشد.