سرطان مثانه

مثانه (Bladder) کیسه‌ای عضلانی – مخاطی است که در قسمت قدامی لگن واقع شده است. مثانه شکل ثابتی ندارد و در هنگام پر بودن به تخم‌مرغ شباهت پیدا می‌کند. مثانه دو قسمت دارد: قسمت فوقانی یا جسم مثانه و قسمت تحتانی جسم که گردن نام دارد. مثانه توسط سه رباط در جای خود تقریبا ثابت نگه داشته می‌شود.

بافت پوششی داخل مثانه از نوعی بافت خاص بنام بافت انتقالی (Transitional) تشکیل شده است. این بافت برای محافظت مجاری ادراری تحتانی و مثانه از ادرار سمی و همچنین ساختار ارتجاعی خاص این نواحی ضروری است. این بافت در مثانه از شش تا هشت ردیف سلول تشکیل شده است.

وظیفه‌ی این عضو، انبار کردن ادرار است. ضرورت ایجاد مثانه با شرایط تمدنی – تربیتی انسان که قادر به دفع ادرار در هر زمان و مکانی نیست مشخص می‌شود. ادرار پس از تشکیل شدن در کلیه توسط حالب‌ها به مثانه منتقل می‌شود و هنگامی که مثانه به حد آستانه‌ی ادرار کردن رسید شخص احساس دفع ادرار می‌کند.

ظرفیت مثانه در افراد مختلف از ۱۲۰ سی‌سی تا ۵۰۰ سی‌سی متغییر است. افزایش ادرار پس از حد آستانه یا ۲۸۰ سی‌سی باعث احساس دفع ادرار خواهد شد. بدن اکثر افراد توانایی احتباس ۵۰۰ سی‌سی ادرار را دارا است. فراتر رفتن حجم ادرار پس از این رقم معمولاً باعث درد در نواحی تحتانی شکم و دستگاه تناسلی خواهد شد.

اما سرطان مثانه (Bladder Carcinoma) یا Bladder Cancer یک سرطان شایع دستگاه ادراری است. میانگین سن در تشخیص این سرطان ۶۰ سال است که متأسفانه این میانگین سنی به سرعت رو به کاهش است. میانگین دوره‌ی کمون ۱۸ سال است.

سرطان مثانه چهارمین سرطان شایع در مردان آمریکا پس از سرطان‌های پروستات، ریه و روده‌ی بزرگ بوده و هفتمین سرطان شایع در زنان آمریکا است. از سال ۱۹۸۵ تا ۲۰۰۰ میلادی تعداد افراد تشخیص داده شده‌ی سالیانه، ۳۳ درصد افزایش یافته است.

یک گزارش آماری، وجود ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار بیمار را در آمریکا ثبت کرده است. در سال ۲۰۰۴ تعداد ۶۰۲۰۰ فرد مبتلا در آمریکا شناسایی شد که از این تعداد ۱۲۷۰۰ نفر جان خود را از دست داده‌اند.

بیش از ۴۷ هزار نفر مرد و ۱۶ هزار نفر زن مبتلا در هر سال در ایالات متحده شناسایی می‌شوند. نسبت ابتلا در مردان سه برابر زنان است، البته زنان در صورت ابتلا وضعیت وخیم‌تری را نسبت به مردان خواهند داشت.

علائم سرطان مثانه

شایعترین علامت سرطان مثانه، وجود خون در ادرار است که ممکن است با چشم دیده شود یا فقط با آزمایش ادرار تشخیص داده شود. وجود خون در ادرار در اکثر موارد بدون احساس درد است، اما در تعداد کمی از بیماران، ممکن است همراه با تکرر ادرار، ‌فوریت و سوزش ادرار باشد. وجود حتی یک نوبت خون در ادرار می‌تواند علامتی از یک بیماری خطرناک باشد. بنابراین آن‌را جدی گرفته و حتما به پزشک مراجعه نمایید. گاهی بیماران با علایم مربوط به بیماری پیشرفته مانند درد استخوان، درد پهلو، ‌تهوع، ‌استفراغ، ورم پاها و یا بی‌اشتهایی مراجعه می‌کنند.

نکته

ترکیبات موجود در کلم بروکلی از ابتلا و پیشرفت سرطان مثانه جلوگیری می‌کند.

انواع سرطان مثانه

سرطان مثانه بر سه نوع است:

۱- کارسینوم سلول‌های اوروتلیال (ترانزیشنال یا بینابینی) TCC: رایج‌ترین شکل سرطان مثانه است و تخمین زده می‌شود که بیش از ۹۰ درصد از موارد ابتلا به سرطان مثانه را تشکیل دهد.

۲- کارسینوم سلول‌های سنگفرشی (SCC): حدود ۳ تا ۸ درصد از موارد ابتلا به انواع سرطان مثانه را تشکیل داده است. در زیر میکروسکوپ سلول‌های آن بسیار شبیه سلول‌های سرطان‌های پوست به نظر می‌رسد. تقریبا همه‌ سرطان‌های این دسته مهاجم‌اند.

۳- آدنو کارسینوم: تخمین زده می‌شود که آدنوکارسینوم، تنها یک تا دو درصد از موارد ابتلا به سرطان‌های مثانه را تشکیل دهد. این سلول‌ها وجوه مشترک بسیاری با سلول‌هایی را دارند که در سرطان‌های روده تبدیل به غده می‌شوند. بیشتر این نوع از سرطان‌ها نیز مهاجم هستند.

مراحل سرطان مثانه: دارای پنج مرحله و یک مرحله‌ی بازگشت یا عود است

مرحله‌ی صفر: سلول‌های سرطانی تنها در پوشش داخلی مثانه یافت می‌شوند.

مرحله‌ی یک: سلول‌های سرطانی به یک لایه پایین‌تر از لایه‌ی داخلی نفوذ کرده‌اند اما هنوز به عضلات مثانه دسترسی ندارند.

مرحله‌ی دو: سلول‌های سرطانی به لایه‌ی عضلانی نفوذ کرده‌اند اما هنوز به لایه‌ی چربی دور مثانه دست نیافته‌اند.

مرحله‌ی سه: سلول‌های سرطانی به لایه‌ی چربی دور مثانه، پروستات، واژن و رحم حمله کرده‌اند اما هنوز به عقده‌های لنفاوی و یا دیگر ارگان‌ها دسترسی نیافته‌اند.

مرحله‌ی چهار: سلول‌های سرطانی به عقده‌های لنفاوی، لگن، دیواره‌ی محوطه‌ی شکم و سایر اعضا نفوذ کرده‌اند.

مرحله‌ی بازگشت مجدد یا عود: سرطان پس از درمان در مثانه یا دیگر بافت‌های نزدیک به آن عود می‌کند. در اکثر نقاط جهان عود سرطان مثانه نسبت به دیگر سرطان‌ها از شیوع بیشتری برخوردار است.

علایم: به دلیل تشابه، اغلب علایم با عفونت ساده مثانه اشتباه می‌شوند. مهم‌ترین علایم به شرح زیر هستند

۱- وجود خون در ادرار (هماچوری): اولین و مهم‌ترین علامت وجود خون در ادرار است که در بیش از ۹۰ درصد مبتلایان وجود دارد. این خونریزی می‌تواند هم با چشم غیرمسلح و هم با میکروسکوپ تشخیص داده شود. البته این خونریزی نباید با خونریزی‌های دیگر بیماری‌ها و سرطان‌ها چون سرطان کلیه، سرطان پروستات، سرطان بیضه، عفونت و تورم پروستات اشتباه گرفته شود. وجود خون بسته به شدت سرطان می‌تواند مداوم یا دوره‌ای باشد.

۲- تحریک‌پذیری مثانه: در ۲۵ درصد بیماران وجود دارد.

۳- درد در ناحیه‌ی کمر و پایین‌تر: اکثراً مبهم که از پیشرفت کردن بیماری حکایت می‌کند.

۴- تورم در نواحی تناسلی و زیر مثانه به دلیل انسدادی که سرطان در رگ‌های خونی یا لنفی ایجاد کرده است.

دیگر علایم عبارتند از: سوزش ادرار، دفع مکرر ادرار (به دلیل کاهش ظرفیت مثانه ناشی از تومور، نباید با تکرر ادرار ناشی از دیابت یا سایر بیماری‌ها اشتباه شود.) و نارسایی‌های کلیوی (اگر تومور به لوله‌های منتقل کننده ادرار به مثانه گسترش یابد، بر اثر انسداد این مجاری، ادرار به کلیه‌ها پس زده می‌شود؛ و نارسایی و انواع بیماری‌های کلیوی را ایجاد می‌کند.).

عوامل ایجاد کننده

۱- سیگار

بزرگترین عامل خطر در ابتلا به سرطان مثانه، کشیدن سیگار است. افراد سیگاری دو برابر بیشتر از افرد غیرسیگاری در معرض ابتلا به سرطان مثانه قرار دارند. سیگار کشیدن دلیل نیمی از مرگ و میر مردان در اثر ابتلا به سرطان مثانه و نیز بیش از یک سوم در زنان است.

بعضی از مواد شیمیایی سرطان‌زای موجود در سیگار، توسط ریه‌ها جذب شده و در داخل خون رها می‌شوند. سپس به وسیله‌ی کلیه‌ها تصفیه شده و در ادرار جمع می‌شوند. این مواد شیمیایی درون ادرار به سلول‌های بافت انتقالی، آسیب وارد می‌نمایند که این آسیب احتمال ابتلا به سرطان مثانه را افزایش می‌دهد.

۲- تماس با مواد صنعتی شیمیایی

مانند «بتا نفتیل آمین» و «بنزیدین» که در صنایع رنگ مورد استفاده قرار می‌گیرند. افراد در معرض تا ۵۰ برابر بیشتر در خطر ابتلا به سرطان مثانه هستند.

۳- برخی انگل‌ها

نوعی انگل بنام شیستوزوما هماتوبیوم (Schistosoma Haematobium) که در سرخرگ‌های روده‌بند خلفی و شبکه‌ی رگی مثانه و پروستات زندگی می‌کند عامل بسیار مهمی در ابتلای انسان به سرطان مثانه محسوب می‌شود.

در حقیقت تخم‌های این انگل، که در شاخه‌ی کرم‌های پهن طبقه‌بندی می‌شود، از خود آن بیماری‌زا تر هستند. تخم شیستوزوما هماتوبیوم دارای زائده‌ی خار مانند برنده‌ای است که باعث آسیب جدار مثانه می‌شود.

این انگل در ایران و در خوزستان، در شش کانون یافت می‌شود. تعداد مبتلایان به انگل پیش از مبارزه با آن ۲۵ الی ۳۰ هزار نفر تخمین زده می‌شد که پس از برنامه‌های مبارزه به کمتر از ۲ در هزار کاهش یافت.

۴- عفونت‌ها و التهاب مزمن مثانه

عفونت‌های ادراری، سنگ‌های کلیه و مثانه و نیز سایر دلایل ناراحتی‌های مزمن مثانه، با ابتلا به سرطان مثانه مرتبط است.

۵- نقص‌های مادرزادی

مانند «اوراک» و «اکستروفی» خطر ابتلا را بالا می‌برند.

۶- سن

خطر ابتلا به سرطان مثانه با افزایش سن بالا می‌رود. میانگین سن در تشخیص سرطان مثانه ۶۵ سال است. البته باید به این نکته نیز توجه داشت که سن ابتلا در سالیان اخیر بسیار کاهش یافته است.

۷- نژاد

سفیدپوستان بیشتر از سیاهپوستان در معرض ابتلا به سرطان مثانه هستند. دلیل این اختلاف به خوبی مشخص نشده است.

۸- برخی داروها

مانند «سیکلوفسفامید» و «فناستین» نیز می‌توانند سبب افزایش احتمال ابتلا شوند.

۹- ژنتیک

جهش‌های ژنتیکی در تمام سرطان‌ها عامل اثبات شده و مهمی در ابتلا دارند.

اخطار: تخم کرم انگلی شیستوزوما هماتوبیوم، کرم بالغ تخم‌های خود را در جدار مثانه گذاشته که باعث آزار دیواره‌ی مثانه و در نهایت سرطان خواهد شد.

تشخیص و درمان

برای تشخیص سرطان مثانه از آزمایش ادرار، معاینه‌ی مثانه (سیستوسکوپی)، سی‌تی اسکن، ام‌آر‌آی، آزمایش‌های وجود خون در ادرار و سلول‌های موجود در ادرار استفاده می‌کنند.

درمان سرطان مثانه به دو بخش عمده تقسیم‌بندی می‌شود:

۱- درمان سرطان‌های سطحی: بدین معنی که سرطان در مراحل اولیه قرار دارد و هنوز به دیواره‌ی عضلانی مثانه تهاجم نکرده است. در این حالت بافت سرطانی را با سیتوسکوپ (Cytoscope) می‌سوزانند یا برمی‌دارند.

در این حالت ممکن است یک یا چند تومور تشخیص داده شوند. در قدم بعدی به دلیل خاصیت عود کنندگی بالای این سرطان، پزشکان از داروهای شیمی درمانی و ضد سرطان نیز استفاده خواهند کرد.

۲- درمان سرطان‌های عمقی: یعنی زمانی که سرطان به دیواره‌ی عضلانی مثانه نفوذ کرده باشد. پزشک با توجه به وضعیت جسمی بیمار از بین درمان‌های متداول در این مرحله، پرتودرمانی و جراحی کامل مثانه (سیستکتومی)، انتخاب می‌کند. اگر به دست‌اندازی سرطان به نقاط خارج از مثانه شک برده شود هم‌زمان از شیمی درمانی و پرتودرمانی نیز استفاده می‌شود.

اگر مثانه کاملاً برداشته شود جریان ادرار به سوی پوست ناحیه‌ی زیر خط کمر توسط منفذ کوچکی در روده‌ هدایت می‌شود. در این حالت کیسه‌ای را نیز برای جمع کردن ادرار در نظر می‌گیرند.

جراحان زبردست می‌توانند با توجه به سن بیمار، عملکرد کلیوی و منطقه‌ی بیماری، با استفاده از بافت روده یک مثانه‌ی جایگزین برای او ترتیب بدهند. اخیراً روش جراحی روباتیک برای سرطان مثانه و پروستات با موفقیت آزمایش شد.

پیشگیری

متاسفانه روش پیشگیری خاصی برای این سرطان وجود ندارد مگر اجتناب از موارد خطرساز:

۱- عدم نگه‌داری ادرار به مدت طولانی: همانطور که در مطلب سرطان روده‌ی بزرگ گفته شد، ادرار و مدفوع حاوی مواد سمی هستند که باید هرچه سریع‌تر از بدن خارج شوند. عدم اجابت مزاج به مدت طولانی باعث تماس هرچه بیشتر این مواد با دیواره‌ی مثانه و روده شده و با آسیب رساندن به بافت این اعضا، امکان ابتلا به سرطان را به شدت بالا می‌برد.

۲- اجتناب از استعمال دخانیات: به راحتی می‌تواند خطر ابتلا را کاهش دهد.

۳- قرار نگرفتن در معرض مواد شیمیایی: این مواد بیشتر در صنایع لاستیک‌سازی، چرم، نساجی، چاپ و تولید رنگ استفاده می‌شوند بنابراین با ایمن‌سازی محیط کار می‌توان تماس با این مواد را به حداقل ممکن رساند.

۴- نوشیدن مایعات: می‌تواند با رقیق کردن ادرار و مواد سمی موجود در آن، تماس آنها با دیواره‌ی مثانه را کاهش دهد.

۵- معاینه‌ی کامل و منظم: معاینه و چکاپ منظم می‌تواند در این بیماری، که ضریب عود کنندگی آن بالاست، به تشخیص زود هنگام آن کمک کند. باید توجه کرد که درمان در این سرطان مانند اکثر سرطان‌ها در صورت تشخیص به موقع، ساده‌تر و موفقیت آمیزتر خواهد بود.

نکته

مصرف منظم کلم بروکلی: ترکیبات موجود در کلم بروکلی سلول‌های سرطانی به خصوص سلول‌های مهاجم را مهار می‌کند و هم‌چنین به‌طور موثر از ابتلا و پیشرفت سرطان مثانه جلوگیری می‌کند.