طب سنتی که در زبان انگلیسی به آن Traditional Medicine می‌گویند، به مجموعه‌ای از دانش، مهارت‌ها و شیوه‌های مبتنی بر تئوری‌ها و اعتقادات بومی مناطق مختلف گفته می‌شود که برگرفته از عقاید بومی و فرهنگی آن منطقه است و برای حفظ سلامتی و یا پیشگیری از بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این تعریف را سازمان بهداشت جهانی ارائه کرده است.

امروزه با افزایش بیماری‌ها در سراسر جهان، به ویژه در کشورهای جهان سوم و توسعه نیافته، سازمان بهداشت جهانی، طب سنتی را به عنوان مکمل یا طب جایگزین معرفی کرده است. این طب می‌تواند در کنار داروها و درمان‌های فعلی، جایگاه خود را داشته باشد. می‌توان گفت این رویکرد از ناامیدی علم پرشکی در درمان برخی بیماری‌ها، همچون سرطان، نشات گرفته است. بنابراین طب سنتی، به شیوه‌های بهداشتی، رویکردها و دانش و اعتقادات مربوط به داروهای گیاهی، حیوانی و معدنی و روش‌های مبتنی بر معنویت گفته می‌شود که برای معالجه، تشخیص، پیشگیری و بهبود بیماری‌ها در برخی مناطق جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این دانش و مهارت‌ها، نسل به نسل به صورت سینه به سینه منتقل می‌شده که البته امروزه به صورت مدون درآمده و به بخشی از فرهنگ درمانی مردم برخی کشورها تبدیل شده است. طب سنتی در آسیا به ویژه هند و چین و آفریقا بیش از دیگر مناطق برای مردم اهمیت دارد و مشکلات بهداشتی و سلامتی خود را با کمک طب سنتی و رهنمودهای آن حل می‌کنند.

در برخی کشورهای آسیایی و آفریقایی، بخش عمده‌ای از مردم به دلیل نیازهای اولیه مراقبت‌های بهداشتی، به طب سنتی اعتماد می‌کنند. این طب به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که هر کدام به یک منطقه در جهان مربوط می‌شوند. مجموعه‌ی طب سنتی و یا طب گیاهی، طب سنتی اروپا، طب سنتی چینی، طب کره‌ای، داروهای سنتی آفریقایی، یونانی، طب ایران باستان، طب اسلامی را شامل می‌شود که هر یک از این علوم، راهکارها و دستورالعمل‌های مناسب با منطقه و زیست‌بوم خود را ارائه داده‌اند.

بیشتر مواد مصرفی و داروهای این طب با استفاده از گیاهان و مواد بر گرفته از طبیعت، تهیه می‌شود به همین خاطر در گذشته به آن طب گیاهی هم گفته می‌شده اما امروزه طب گیاهی به صورت جداگانه در پزشکی جانبی جایگاه دارد.

طب سنتی ایرانی ـ اسلامی

طب سنتی ایرانی اسلامی یکی از شاخه‌های طب سنتی جامع است که چهار هزار سال قدمت دارد و دانشمندان بسیاری از جمله بوعلی‌سینا در این رشته تحقیق و طبابت کرده‌اند که مجموعه‌ای از کتاب‌های آنان در دانشگاه‌ها به عنوان منابع درسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. طب سنتی ایرانی اسلامی، مبتنی بر خلقیات و خصوصیات فرد است. محققان این حوزه از طب سنتی معتقدند هر فرد دارای خلق و خوی خاص خود است که در مرحله اول باید شناسایی شود و در مراحل بعدی، درمانی متناسب با شرایط جسمانی فرد ارائه شود. خلق و خوی فرد از عواملی چون سن، جنسیت، قومیت، محیطی که در آن زندگی می‌کند و دیگر عوامل خارجی و داخلی، اثر می‌پذیرد. این عوامل باعث بروز رفتارهای متفاوت در حالا جسمانی افراد می‌شود و برای درمان بیماری‌ها باید ابتدا به روحیه‌ی شخص بیمار دست یافت و سپس درمان مورد نظر را ارائه داد. این سبک از طب سنتی، کاملا شخص محور است و به طبابت شخصی هم شناخته می‌شود.

طبع ها در طب سنتی ایرانی اسلامی

اصول طب سنتی ایرانی اسلامی بر چهار طبیعت انسانی به نام‌های بلغم، صفرا، سودا و خون (دم) بنا شده که سردی و گرمی طبع هم بر آنها تاثیر می‌گذارد. به این چهار دسته‌بندی اخلاط اربعه نیز گفته می‌شود. طب سنتی، با توجه به مزاج افراد روی پیشگیری از بروز بیماری‌ها تاکید بسیاری دارد. هر کس با تشخیص مزاج خود می‌تواند رژیم غذایی مناسبی داشته باشد و با تغذیه سالم و متناسب با طبع، از بروز اختلال در سیستم بدنی خود جلوگیری کند. همچنین این طب معتقد است که اگر افراد، به سردی و گرمی مزاج خود توجه داشته باشند و غذایی که مصرف می‌کنند را با توجه به سردی و گرمی انتخاب کنند، بسیاری از مشکلات گوارشی خود به خود حل خواهد شد.

هر یک از این طبع‌های چهارگانه بر خلق و خو و یا حتی بر ویژگی ظاهری افراد تاثیر می‌گذارند و طبیبان برخی از بیماری‌ها را با توجه به ظاهر افراد تشخیص می‌دهند.

 طب سنتی بیش از درمان، بر پیشگیری تاکید دارد به همین خاطر به منابعی که مصرف می‌شود و غذاهایی که مورد استفاده قرار می‌گیرد، توجه ویژه‌ای دارد. طبق این اصول، مواد غذایی که طبع سرد دارند، باعث سستی و بی‌حالی می‌شوند و مصرف مداوم آنها اصلا توصیه نمی‌شود مگر اینکه با مصلح‌های گرم ترکیب شوند. به طور کلی در طب سنتی ایرانی اسلامی بر این موضوع تمرکز شده که موادغذایی تفاده مورد اسباید موجب تعادل در بدن شوند و هر یک از مزاج‌ها برای رسیدن به این تعادل باید دستورهای متناسب با شرایط خود را عملی کنند. نکته‌ی قابل توجه این است که اگر در بردن فردی، میزان هر کدام از اخلاط چهارگانه در حالت تعادل باشد، او هم دارای طبع معتدل است ولی اگر به دلیل تغذیه نامناسب، ویژگی‌های اخلاط مختلف به یکباره در بدن پدیدار شوند، بدن از تعادل خارج شده و مستعد بروز بیماری است.

فواید استفاده از طب سنتی

همانطور که گفته شد این طب، برای درمان از منابع گیاهی و معدنی کمک می‌گیرد و برای پیشگیری از بیماری، روی تغذیه و پاک‌سازی بدن تمرکز می‌کند که همین موضوعات عوامل مهمی برای مقبولیت آن است. درمان‌های طب سنتی، مقرون به صرفه‌‌تر از داروهای معمولی است و دسترسی به آنها نیز آسان‌تر است.

این روش سوخت و ساز بدن را تنظیم می‌کند و منجر به بهبود طبیعی عملکرد بدن می‌شود. عوارض جانبی کمتری هم نسبت به داروهای شیمیایی دارند. با توجه به پیشرفت جوامع و افزایش مواد شیمیایی و صنعتی در چرخه‌ی بقا، وجود آلودگی‌های صنعتی ناشی از توسعه و پیشرقت محیط زندگی، بهره گرفتن از طب سنتی می‌تواند مفید باشد اما با این همه، همانطور که در ابتدای این مقاله گفته شد سازمان بهداشت جهانی از این روش درمانی، به عنوان طب مکمل و جایگزین نام برده است و طب سنتی بدون علم پزشکی روز، نمی‌تواند به درمان بیماری‌ها بپردازد. ضمن اینکه خوددرمانی با طب سنتی هم می‌تواند عوازض جانبی فراوانی برای بیمار داشته باشد.